صنایع دستی ایران : برک بافی
با وجودی که صنایع دستی زنان هزارهجات همیشه از اعتبار جهانی برخوردار بوده است، بحران های سیاسی در کشور و عدم حمایت دولت از آنان سبب شده که این صنایع مرکود شوند.
قالین‌بافی، گلیم بافی، فرش‌های دستی، خورجین بافی، برگ بافی، نمد مالی، سوزن دوزی، چرمه دوزی و خامک دوزی از جمله صنایع دستی زنان مناطق مرکزی هزارهجات اند که بعضی از آن ها با خطر نابودی قرار دارند.
یکی از این صنایع معروف زنان هزاره در مناطق مرکزی کشور؛ صنعت برک بافی است که از قدیم در میان مردم مروج بوده است. این صنعت که یک نوع تکه نخی است از گل پشم بره های مخصوص وطنی که بیش از سه تا چهار ماه از عمر آن نگذشته باشد، ساخته می شود.
تکه برکی در رنگ ها، دیزاین ها و نقش و نگارهای مختلف توسط زنان و دختران جوان به صورت سنتی بافته می شود که به نام های خنجری، شمشیرباف، چهارخانه، دندان موش و... یاد می گردد.
این صنعت پشمی تا سی سال پیش یک بخش عمد? لباس مردان هزاره را تشکیل می داد که شمار بیشترمردم از آن کرتی، بالاپوش، پتو، دریشی، واسکت، کلاه و پای پیج می ساختند.
اما در سال های پسین این صنعت تنها لباس مردان خوش روزگار، متمول و کسانی که در ادارات دولتی و مؤسسات کار می کنند، شده است و آنان از تکه برکی بیشتر برای شان چپن و دریشی می سازند.
سجاد محسنی؛ یکی از ریش سفیدان مرکز بامیان که خود بیشتر وقت ها یک چپن برکی به شانه دارد، می گوید که صنعت برک بافی از قدیم در هزارهجات مروج بوده و بخشی از فرهنگ این مردم نیز به شمار می آید. آقای محسنی می افزاید که با آن که شانه زدن پشم برک، ریسیدن نخ برک، بافیدن آن، پت کشی و مالیدن آن بالای سنگ داغ و دوختن آن یک کار دشوار است، ولی در گذشته این کار برای زنان یک نوع میله و ساعت تیری نیز بود.
صفدر توکلی آواز خوان معروف کشور می گوید: «با وجودی که این صنعت در حال فراموش شدن است، دیگر دختران بامیان گرد هم جمع شده با تار آن بازی نمی کنند، با آن هم این صنعت در عمق ادبیات محلی مردم جا گرفته و یکی از شاه بیت های ترانه های محلی شده است مثل؛ برک خنجری دست باف نازی، تکه خارجه شرمل جی موکونه.»
میرچمن سلطانی آواز خوان محلی می خواند: «برک چارگله یی نقش و نگار ورسی، به جهان الگو شده تیک? ساخت هزاره.»
به گفت? میرچمن سلطانی، در گذشته ها یکی از امتیازهای دخترها در هزارهجات بلد بودن شان به صنعت برک بافی بوده، چنان چه در داستان های کهن محلی نیز دختران به بافنده گی و ریسنده گی توصیف می شدند. مثلن دختر در یکی از بیت های عامیانه چنین توصیف می شود: «عجب تانسته بافه دلبر من، پری یی کوه قافه دلبر من.»
اما این که چرا این صنعت سنتی هزاره ها با پیشینه چند صد ساله با خطر نابودی رو به رو است، دیدگاهای متفاوتی وجود دارد.
ابراهیم اکبری رییس اطلاعات و فرهنگ بامیان در زمینه می گوید: «عدم حمایت دولت از صنایع دستی و وارد شدن تکه های خارجی سبب شده که این صنعت سنتی از عمومیت بیفتد و تنها مورد استفاد? قشر خاصی از جامعه قرار بگیرد.»
به گفت? آقای اکبری، در سال های پسین تحف? چپن برکی مناسب ترین وسیل? ارتباط مأمورین پایین رتب? دولتی و مؤسسات؛ با آمرین مافوق شان شده است.
محمد سرور شریفی، باشند? مرکز ولسوالی ورس بامیان می گوید: «برک یک نوع لباس فاخر است که در گذشته ها بیشتر میران و خوانین از آن استفاده می کردند، هم اکنون نیز بیشتر خریداران آن کارمندان مؤسسات دولتی و انجوها اند.»
به گفت? آقای شریفی، یک متر برگ سرخ جوی و لیگان ورسی از هفت صد تا 2500 افغانی خرید و فروش می شود، یک چپن برکی سفارشی، تا سی هزار افغانی به فروش می رسد که از توان مردم بسیار بلند نیست.
واحدی بهشتی وکیل شورای ولایتی بامیان دلایل اصلی کم شدن این صنعت سنتی را خشکسالی ها و انقراض نسل گوسفندان هزاره گی می داند. به گفته آقای بهشتی که این چپن ها از هر گونه پشم برگ ساخته نمی شود، بل تکه های برکی تنها از گل اولین پشم بره های گوسفندان مخصوص هزاره گی که دارای رنگ و نرمی خاص اند، به دست می آید.
حلیمه رضایی، یکی از زنان تجارت پیش? بامیان به این باوراست که نبود مراکز فروش در بامیان و دیگر شهرهای افغانستان برای فرآورد های زنانه، دلیل نابودی این صنعت شده است.
بر بنیاد گفته های خانم رضایی، زنان بامیان تنها در بعضی وقت ها و در مناسبت های خاصی، این فرصت را می یابند که صنایع شان را به نمایش بگذارند.
گلبخت حیدری باشند? شیو قل ورس که خود در گذشته برک می بافته، می گوید: «از تهی? پشم برای ساختن برک تا نخ ریسی، بافتن، پت کشی و رسیدن به خیاط مراحل زیادی سپری می گردد که زنان، این دوره و زمان رنج آن را متقبل نمی شوند.»
گلبخت به این باور است: «وقتی هم که تکه برک آماد? فروش می شود، بافند? آن تا کی منتظر بماند که کسی از کدام مؤسسه خارج منطقه پیدا شود که او را بخرد، به همین دلیل است که زنان به بافیدن تکه های برکی علاقه نمی گیرند و از خیر آن می گذرند.»
اما اکبر محمدی، مدیر عمومی اتا ق تجارت و صنایع بامیان می گوید که برای این که صنعت برک بافی دوباره زنده شود و از نابودی قطعی نجات یابد، لازم است که دولت و مؤسسات در این راستا سرمایه گذای کنند. او به این باوراست که رشد صنعت برک بافی سبب رشد اقتصاد خانواده های روستایی در هزارهجات می گردد، برای این که اقتصاد خانواده های روستایی تقویت شود، ضرور است که حمایت از صنایع دستی صورت گیرد.
افزون بر تحولات سیاسی در کشور و مهاجرت ها، خشک سالی های چند سال پسین، ضعف اقتصاد روستایی و عدم حمایت دولت از صنایع دستی و تشبثات خصوصی در هزارهجات سبب شده که این صنعت دیرین? زنان هزاره با خطر نابودی رو به رو شود.
| Design By : Pichak |
